معمای امنیت؛ زمان بازدارندگی با ساخت بمب اتمی فرارسیده است؟

 پایگاه خبری شاخص بازار: در نظام بین‌الملل امروزی به راحتی نمی‌توان از ایده‌های آرمان‌گرایانه برای حفظ و دفاع از کشور سخن گفت. کشورهای اروپایی طی چندین سال با ایده برقراری وابستگی متقابل سعی در فاصله گرفت از جنگ را داشتند. اما با وقوع جنگ در اوکراین، دیدگاه‌های واقع‌گرایانه مجددا اصالت خود را در دانشگاه‌های اروپایی به دست آوردند. ایران به عنوان کشوری خاورمیانه‌ای و با سوابق تاریخی آغشته با جنگ و درگیری، نیاز به ایجاد بازدارنگی در برابر دشمنان را همیشه احساس کرده است.

سه‌گانه بازدارندگی
بعد از وقوع جنگ میان ایران و عراق، مقامات ایرانی سهم قابل توجهی از بودجه کشور را به تأمین تجهیزات و نیروهای نظامی اختصاص دادند. به طور کلی آن‌ها برای ایجاد بازدارندگی نظامی، به سه منبع مهم متوسل شده‌اند. اول آنکه بعد از انقلاب و در دوره جنگ، مقامات ایرانی با تعدادی از جنبش‌های منطقه‌ای که دارای اهداف مشترک بودند، تصمیم به همکاری گرفته و اصطلاحاً با آن‌ها «دست دادند». بعد این اقدام، سران ایران برای افزایش میزان توانمندی کشور، سیستم‌های موشکی را بهبود بخشیدند. همزمان با حمله آمریکا به عراق و افغانستان، برنامه اتمی ایران تبدیل به تیتر نخست خبرگزاری‌های بزرگ جهان شد. در ادمه این یادداشت سعی خواهیم کرد به تأثیر سه عامل مهم ایجاد بازدارندگی در ایران بپردازیم. 

بازوهای منفصل ایران
یکی از عوامل ایجاد بازدارندگی برای جلوگیری اقدامات دشمن در برابر منافع حیاتی ایران، وجود محور مقاومت در سطح منطقه است. بعد از وقوع انقلاب 57، اعضای شبکه مقاومت به طور پیوسته با دریافت کمک‌های مادی و غیرمادی، به تدریج چالش‌های جدی برای دشمنان ایران ایجاد کردند. این گروه‌ها با وجود هماهنگی برخی اقدامات خود با تهران، اما به هیچ وجه تحت کنترل ایران نبوده و نیستند؛ بنابراین در بسیاری از مواقع شاهد اقدامات یک جانبه (بدون دخالت ایران) از طرف گروه‌های مقاومت، مانند عملیات طوفان الاقصی بوده‌ایم. عمده نیرو‌های مقاومتی تحت حمایت ایران، در سوریه، عراق و یمن حضور فعال دارند. این نیرو‌ها در طی یک سالی که از جنگ می‌گذرد، در حمایت از متحدان خود و جنبش حماس، اقداماتی علیه اسرائیل انجام داده‌اند. به عنوان مثال گروه‌های شبه نظامی در عراق طی دو هفته اخیر، حدود 40 حمله موشکی و پهپادی علیه رژیم صهیونیستی شلیک کردند و یا آنکه از همان روز‌های اول حمله اسرائیل به غزه، نیرو‌های حزب‌الله مناطق شمالی سرزمین‌های اشغالی را نیز مورد حمله قرار دادند.


دست‌های بلند ایران
در طی چند قرن اخیر نوع ابزار‌های به کار رفته در جنگ پیشرفت‌های زیادی داشته است. تحول در قدرت موشکی یکی از تغییرات ایجاد شده در تسلیحات نظامی محسوب می‌شود. ایران از دهه 1980 ساخت موشک‌های پیشرفته را به عنوان ابزاری دفاعی را آغاز کرده است. در ابتدا ایران با خرید موشک از برخی کشور‌ها از جمله کره شمالی و لیبی سیستم دفاعی خود را مجهز می‌کرد، اما بعدها به تولید موشک به صورت بومی پرداخت. به عنوان نمونه در سال 1997 ایران حدود 100 تا 197 فروند موشک اسکاد سی از کره شمالی خریداری کرد. همچنین ایران با ساخت انواع موشک‌های بالستیک و کروز توانسته نوعی بازدارندگی ویژه‌ای در سطح منطقه برای خود ایجاد کند. میزان برد موشک‌های ساخته شده، حدود 200 تا 3000 کیلومتر تخمین زده شده است. برخی ویژگی‌های منحصر به فرد قدرت موشکی، امکان بازدارندگی مؤثرتری را برای ایران ایجاد کرده است. موشک‌ها به دلیل آنکه نیازمند تأسیسات جانبی خاصی نیستند و به صورت پنهان نگهداری می‌شوند، امکان استفاده از آنها در برابر تهدیدات را راحت‌تر کرده است. از سویی دیگر ایران با داشتن سیستم پیشرفته موشکی، عامل جغرافیایی را تضعیف کرده و با اراده خود می‌تواند مناطق دورتر را مورد هدف قرار دهد.

قلب صلح‌آمیز ایران
نخستین اقدامات ایران برای توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای مربوط به اواخر دهه 1950 باز می‌گردد. ایران برای ایجاد بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی سطح غنی سازی خود را در سال‌های ابتدایی قرن بیست و یکم افزایش داد. در بیستم فروردین سال 1385 ایران رسماً دستیابی به فناوری غنی‌سازی اورانیوم و راه ‌اندازی سیستم غنی‌سازی نطنز را اعلام نمود. غربی‌ها که به دنبال محدود کردن ایران بودند با تحریم‌های یک‌جانبه به مقابله با ایران پرداختند. تهران نیز به دلیل باثبات بودن شرایط در سطح منطقه، سعی کرده برنامه هسته‌ای خود را با تأمل بیشتری پیش ببرد که در نهایت به توافق برجام دست یافت. با این حال خروج یکجانبه آمریکا از برجام، وقوع جنگ‌های طولانی میان اسرائیل و حماس و اخیراً جنگ میان اسرائیل و لبنان، دیدگاه‌های متفاوت‌تری نسبت به گذشته را در خصوص بازدارندگی اتمی ایجاد کرد. برخی تحلیلگران معتقدند شاید وجود تسلیحات از سوی رژیم صهیونیستی تا این انداره جسارت آن‌ها را در منطقه افزایش داده است. بعد از حمله دفاعی ایران در وعده صادق 2 بسیاری از مقامات ارشد ایران به اسرائیل هشدار دادند که اگر اسرائیل در پاسخ به ایران به تأسیسات هسته‌ای و یا کلیدی ایران حمله کند، ایران به طور قطع ایران در سیاست‌های هسته‌ای خود تجدید نظر خواهد کرد.

به طور عمده جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد بازدارنگی در برابر تهدیدات بیرونی، از سه عامل کلیدی همچون نیروهای نیابتی، موشک‌های دوربرد و سلاح هسته‌ای بهره برده است. در شرایط کنونی که به طور کاملاً گسترده جنگ میان نیروهای مقاومت ایران و اسرائیل در جریان است، توان این گونه نیروها به دلیل درگیر شدن در جنگ فرسایشی، کم شده و این موضوع سبب تهدیدی در برابر منافع ایران شده است. بنابراین تهران برای حفاظت از خود و همچنین جلوگیری از اقدامات سرسختانه دشمن، لازم است تا میزان توجه معطوف به دو مورد دیگر یعنی ساخت بمب هسته‌ای و موشک‌های پیشرفته‌تر را بیش از پیش مورد تامل قرار دهد.