به گزارش شاخص بازار به نقل از اقتصادآنلاین، بحث اینترنت ماهواره‌ای با اخبار مطرح شده از سوی ایلان ماسک درباره توسعه وسیع این فناوری، در سراسر جهان داغ شد. توسعه این فناوری به طور جدی در ایران زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت اسپیس ایکس، در پاسخ به توئیت یک کاربر ایرانی که درباره دسترسی ایرانیان به اینترنت ماهواره ای پرسیده بود، پاسخ داد: "ما تا جایی که بتوانیم، به بهترین شکل ممکن پشتیبانی خواهیم کرد". پس از آن نیز نمایش نام مناطقی در ایران، در صورت جستجوی صفحه‌ی اول سایت استارلینک رویت شد.
البته اینترنت ماهواره ای اولین بار نیست که بحث داغ جهان و ایران می‌شود. قبل از این در سال 1396، شرکت Quika امریکایی اعلام کرد؛ "نخستین اینترنت ماهواره‌ای رایگان و پرسرعت را با هدف برطرف کردن نابرابری اقتصادی و اجتماعی برای ساکنان کشورهای در حال توسعه ارائه می کند". این شرکت وعده داد تا سال 2018 در دورافتاده‌ترین نقاط این کره خاکی به وسیله اینترنت ماهواره‌ای مردم بتوانند به اینترنت پرسرعت و بدون محدویت دسترسی داشته باشند.
هر چند شرکت Quika به دلیل مشکلات متعدد نتوانست وعده خود را تحقق بخشد، اما به نظر می‌رسد شرکت ایلان ماسک با پشت سر گذاشتن این مشکلات بیش از هر شرکت دیگری به تحقق اینترنت ماهوره‌ای برای تمام جهان نزدیک شده باشد.
حال سوال اینجاست، آیا در عمل با توسعه اینترنت ماهواره‌ای شرکت اسپیس ایکس، امکان بهر‌ه‌مندی از اینترنت ماهواره‌ای برای ایرانیان فراهم می‌شود؟
در پاسخ به این سوال باید ابتدا به چند سوال دیگر پاسخ داد، سوال اول درباره هزینه تامین تجهیزات دریافت اینترنت ماهواره‌ای و سوال دیگر، هزینه اشتراک ماهانه این نوع اینترنت است که آیا اساسا کاربر ایرانی مقرون به صرف است یا خیر؟
هزینه اشتراک اینترنت ماهواره‌ای برای ایرانیان
بر اساس گزارش رسانه‌های خارجی، برای اینکه یک منظومه اینترنت ماهواره‌ای با قابلیت پوشش در سراسر دنیا شکل داده شود به هزینه ای تقریباً معادل 10 میلیارد دلار نیاز است. همچنین بر اساس برآوردها پس از تکمیلی منظومه 30 میلیارد دلار بازگشت سرمایه در کار خواهد بود. البته بازگشت سرمایه بیش از این هم و تا 10 برابر هم تخمین زده شده است. پس اگر بخشی از پوشش اینترنت ماهواره ای به رایگان هم باشد باز هم سود آن برای شرکت ارائه دهنده آنقدر خواهد بود که نگران از این بابت نداشته باشد، ضمن اینکه بعید هم نیست برای جلب رضایت کشور و حاکمیت امریکا پوشش رایگان اینترنت محقق شود. کما اینکه ، وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال 2018 دو مجوز کلی در رابطه با استفاده از اینترنت به ایران داد که بر اساس آن ارائه برخی تجهیزات سخت افزاری، نرم افزاری و خدمات مربوط به مبادله ارتباطات شخصی از طریق اینترنت و همچنین برنامه‌های خاص برای سیستم عامل‌های تلفن همراه و سایر دستگاه‌ها را می‌دهد.
حتی اگر اینترنت رایگان امریکایی هم محقق نشود، انتظار می‌رود با توجه به فعالیت چندین شرکت در حوزه فناوری اینترنت ماهواره‌ای در کشورهای مانند انگلستان، چین و روسیه هزینه ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای در فضای رقابتی ارزان تر شود.
هزینه تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای برای ایرانیان
برای برآورد هزینه تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای می توان ایمیل شرکت اسپیس ایکس به کاربران را مبنا قرار داد. این شرکت قیمت خدمات خود را برای کاربران آمریکایی 500 دلار اعلام کرد که شامل هزینه ثابت اولیه، خرید تجهیزات، ارسال و دریافت اینترنت است. اما از هم اکنون قابل پیش بینی است که نیاز به تجهیزات در آینده نزدیک به حداقل برسد و به زودی شاهد پیشرفت‌های باشیم که از طریق گوشی‌های موبایل امکان دریافت این نوع اینترنت فراهم شود.
در حال حاضر گوشی‌های نسل جدید که به بازار عرضه می‌شوند، امکان پشتیبانی اینترنت 5G دارند و علاوه بر آن اخباری وجود دارد که تراشه هایی روی این گوشی ها قرار می‌گیرد که اینترنت ماهواره ای را هم تحت پوشش قرار می‌دهد. به زودی این نسل از گوشی‌ها بازار ایران را نیز فرا می‌گیرد و عملا دیگر برای دریافت اینترنت ماهواره ای نیاز به تجهیزات گران و خاص نیست.
تا اینجا متوجه شدیم بر خلاف تصورات موجود، عملا هزینه‌های اشتراک و تجهزات نمی‌تواند مانعی بر سر نفوذ و فراگیری این فناوری در کشور باشد.
از نگاه برخی از کارشناسان؛ به رغم نکات مثبت توسعه اینترنت ماهواره‌ای، استفاده از این فناوری می تواند تبعات زیادی برای کشور در حوزه اقتصادی، اجتماعی و امنیتی به همراه داشته باشد.
توصیه ها و راه کارهای پیشنهادی این کارشناسان معمولا شامل تدوین و تصویب مقررات قانونی، ایجاد و توسعه فناوری های مشابه بومی، کاهش تعرفه اینترنت در داخل و فیلترینگ اینترنت عنوان می‌کنند.
اما آیا این اقدامات امکان پذیر هستند؟ و در صورت عملیاتی شدن هر یک از آن‌ها نتایج مورد انتظار حاصل خواهد شد؟
علی کیائی‌فر، کارشناس رسانه‌های نوین، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین در پاسخ به این سوالات با یادآوری اینکه ایران برای تدوین قوانین و مقررات حقوقی اینترنت ماهواره‌ای اقداماتی را انجام داده است، اظهار کرد: در تیرماه سال گذشته، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات با تصویب مصوبه «مقررات حاکم بر حقوق سرزمینی ارائه خدمات ماهواره ای در ایران»، مقررات حقوقی فعالیت اپراتورهای داخلی و خارجی ماهواره در کشور را وضع کرد.
وی ادامه داد: بر اساس این قوانین، "اپراتورهای ارائه خدمات ماهواره‌ای می‌توانند خدمات مبتنی بر تلفن ثابت و همراه، پیامک، اینترنت همراه و ثابت، پخش همگانی، انتقال داده و دورنگار به پایانه‌های ماهواره‌ای ثابت، قابل حمل (پرتابل) و یا متحرک مشترکان را مبتنی بر ارتباطات ماهواره‌ای را ارائه دهند. اما به شرط آنکه اپراتورهای ماهواره باید در زمان تأسیس شبکه ماهواره‌ای، مقررات رادیویی بین‌المللی تعیین شده توسط اتحادیه جهانی مخابرات را رعایت کرده باشند و داشتن موافقت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به هنگام تاسیس یا قبل از شروع ارائه خدمات، الزامی است".
کیائی‌فر با تاکید بر اینکه در این قانون ارائه خدمات ماهواره‌ای توسط اپراتور ماهواره‌ای هم فقط از طریق قرارداد با دارندگان پروانه مجاز به ارائه خدمات دسترسی ماهواره‌ای، مجاز است، افزود: اپراتور ماهواره موظف است نماینده دارای اختیارهای لازم خود در خصوص مسائل فنی، مقرراتی و سایر امور مربوط به این مصوبه را معرفی کند و این نماینده در موارد لزوم باید به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مراجعه کند.
به گفته وی اپراتور خارجی ماهواره‌ای تا زمانی امکان ارائه خدمات در کشور را خواهد داشت که اپراتور داخلی به دلیل ناکافی بودن ظرفیت یا عدم بلوغ فناوری، امکان ارائه آن خدمات را نداشته باشد.
به اعتقاد کیائی‌فر با توجه به تحریم‌ها و ارتباط کشور ما با امریکا، دست کم درباره شرکت اسپیس ایکس قابل اجرا نباشد.
وی در پاسخ به این پرسش که ایجاد و توسعه فناوری های مشابه بومی در کشور امکان‌پذیر است، گفت: به دلیل هزینه بسیار بالای این نوع فناوری در حال حاضر دستیابی به آن برای ایران به تنهایی امکان‌پذیر نیست، اما می توان با همکاری کشورهای که همسو با سیاست‌های ایران هستند مانند چین و روسیه اقداماتی انجام داد و از توانمندی این کشورها با تفاهنامه‌های لازم بهره برد و سهامدار پروژه‌های در دست اقدام آن‌ها شد.
کیائی‌فر مصداق آن را پرداخت به اینترنت ماهواره‌ای در یکی از مفاد قرارداد 25 ساله ایران و چین عنوان کرد.
وی پرداختن به فیلترینگ اینترنت ماهواره‌ای را بحث عبث و بی نتیجه دانست و افزود: فیلترینگ در شرایطی امکان پذیر است که اینترنت از طریق اپراتور ثابت یا سیار داخلی به کاربر برسد، اما در اینترنت ماهواره ای خدمات از مسیری غیر از مسیر اپراتورهای داخلی به دست کاربران می‌رسد.
کیائی‌فر تصریح کرد: در شرایطی که اینترنت از مسیری خارج از اپراتورهای داخلی به دست کاربر می‌رسد، اعمال نظر حاکمیت و رگلاتوری امکان‌پذیر نخواهد بود.
این کارشناس رسانه‌های نوین کاهش هزینه اینترنت را نیز برای اپراتورهای داخلی سخت دانست و این راهکار را نیز بدون نتیجه خواند.
کیائی‌فر یادآور شد: همین چند وقت پیش بود که معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ به درخواست کمیسیون اینترنت و انتقال داده مبنی بر افزایش تعرفه خدمات این حوزه اعلام کرد که در چند سال اخیر در سرویس‌های مربوط به حوزه ICT افزایش تعرفه انجام نشده است و با ادامه این روند، ارایه خدمات باکیفیت ممکن نیست.
وی ادامه داد: در چند سال گذشته علی‌رغم توسعه مطلوب موبایل در کشور، چون قدرت سرمایه‌گذاری اپراتورها به دلیل ثابت ماندن تعرفه پایین آمده، کیفیت خدمات نیز تحت تاثیر قرار گرفته است در نتیجه خواست مسئولان و اپراتورها افزایش بیشتر هزینه اینترنت است.
بر اساس این گزارش تجربه نشان داده ایران در پذیرش هر نوع فناوری دچار تاخیر است و همواره این تاخیره با هزینه برای کشور همراه بوده است. به نظر می‌رسد، در این فناوری نیز در نهایت مجبور به پذیرش آن خواهیم بود، اما بهتر آنکه با درس از تجربه‌های قبلی هزینه آن را برای کشور کاهش دهیم.